15 Lutego 2014
Kodeks karny 2014 - duże zmiany już niebawem?
Zobacz także:

    Przestępstwo
    Wykroczenia
    Apelacja
    Wykroczenia
    Wyrok

www.sxc.hu
(fot. www.sxc.hu)

W Ministerstwie Sprawiedliwości przygotowywany jest projekt obszernej nowelizacji Kodeksu Karnego. Ważne zmiany czekają przede wszystkim część ogólną w zakresie zasad odpowiedzialności karnej, form popełniania przestępstwa, okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną, kar i środków karnych oraz zasad ich wymierzania, środków probacyjnych (związanych z poddaniem sprawcy próbie), łączenia kar, środków zabezpieczających a także terminów przedawnienia. Przyjrzyjmy się bliżej najbardziej interesującym zmianom zachodzącym w tej materii.

Dozór elektroniczny

Należy zwrócić uwagę na pojawienie się nowej instytucji w prawie karnym, tj. możliwości odbycia części kary w systemie dozoru elektronicznego. Przepis art. 37 kodeksu karnego, opisujący karę pozbawienia wolności w nowym brzmieniu ma zawierać dodatkowy paragraf, zgodnie z którym wymierzając karę pozbawienia wolności w rozmiarze nieprzekraczającym 2 lat, sąd może orzec, że po odbyciu określonej części kary, nie dłuższej jednak niż 3 miesiące, pozostałą część kary skazany odbywać będzie w systemie dozoru elektronicznego.

Jak wyjaśniał dr hab. Zbigniew Ćwiąkalski w audycji Radia TOK FM jest to forma kary mieszanej polegająca na tym, że sprawca w więzieniu może na własne oczy przekonać się o konsekwencjach nieodpowiedniego sprawowania. Po odbyciu określonej części kary może resztę kary odbyć w ramach dozoru mając świadomość co go czeka, gdyby ponownie popełnił przestępstwo.

Zakaz wstępu na imprezę masową

Zmieni się również art. 41b kodeksu karnego dotyczący zakazu wstępu na imprezę masową. Ten rozbudowany i niezbyt przejrzysty przepis ulegnie skróceniu i stanie się bardziej zrozumiały. Według § 2 tego przepisu zakres zakazu rozciąga się wszelkie imprezy masowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz mecze piłki nożnej rozgrywane przez polską kadrę narodową lub polski klub sportowy poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (z czego wynika, że rozszerzenie zakresu terytorialnego ograniczone jest wyłącznie do meczów piłki nożnej, gdy mecz jest rozgrywany przez polską kadrę narodową lub polski klub sportowy).

Zgodnie zaś z projektowaną zmianą zakaz wstępu na imprezy masowe dotyczyć będzie określonego rodzaju imprez organizowanych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (czyli będzie można go orzec odnośnie konkretnie określonego rodzaju imprezy wyłącznie na terytorium Polski).

Zmianie ulega również termin na jaki można omawiany zakaz nałożyć. W stanie obecnym orzeka się go na okres od 2 do 6 lat, po nowelizacji – od roku do lat 10.

Warunkowe umorzenie postępowania

Pewne modyfikacje zachodzą w przepisach dotyczących środków probacyjnych. Zwróćmy zwłaszcza uwagę na dwie instytucje: warunkowe umorzenie postępowania oraz warunkowe zawieszenie wykonania kary (tzw. „zawiasy”).

Jeżeli chodzi o pierwszą z nich, zmiana dotyczy przestępstwa, odnośnie którego można zastosować instytucje warunkowego umorzenia postępowania. W obecnym stanie prawnym warunkowe umorzenie stosuje się wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo zagrożone karą nieprzekraczającą 3 lata pozbawienia wolności (ewentualnie nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, w wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody). Oczywiście muszą być spełnione dodatkowe przesłanki, tzn. wina i społeczna szkodliwość czynu nie mogą być znaczne, okoliczności popełnienia czynu nie mogą budzić wątpliwości oraz za umorzeniem musi przemawiać postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne. Po nowelizacji można będzie zastosować tę instytucję (przy wystąpieniu dodatkowych przesłanek o których mowa powyżej) wobec sprawcy występku zagrożonego karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Obecnie zasadą zastosowania warunkowego umorzenia jest popełnienie występku zagrożonego karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (wyjątkowo 5 lat), projekt zakłada, że zasadą będzie czyn zagrożony pozbawieniem wolności do 5 lat. Zmienia się także górna granica okresu próby na który następuje warunkowe umorzenie – okres od roku do lat dwóch zostaje zmieniony na okres od roku do lat 3.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Odnośnie drugiej instytucji dotyczącej zastosowania środków probacyjnych – tj. warunkowego zawieszenia kary, nowelizacja przewiduje zmiany odnoszące się do czynów, za które można warunkowo zawiesić karę pozbawienia wolności. Zgodnie z obecnym brzmieniem przepisów sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna.

Nowy artykuł określa, że sąd może orzec warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności, jeżeli orzeczono ją w wymiarze nie przekraczającym roku a w wypadku przestępstwa nieumyślnego – kary 2 lat. Można również zawiesić wykonanie kary grzywny. Sąd będzie również mógł, orzekając karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat, ustalić długość odbywania tej kary w systemie dozoru elektronicznego (okres ten nie może być krótszy niż 3 miesiące i dłuższy niż 12 miesięcy), a pozostałą część kary warunkowo zawiesić.

Nowelizacja tego przepisu ma doprowadzić do sytuacji, w której sądy zamiast orzekać kar więzienia w zawieszeniu, będą stosowały kary ograniczenia wolności polegające np. na obowiązku wykonywania prac społecznych czy kar grzywien. Zbigniew Ćwiąkalski we wspomnianej już audycji radiowej wskazywał, że należy odróżnić karę pozbawienia wolności w zawieszeniu od kary ograniczenia wolności. Kara pozbawienia wolności w zawieszeniu ma na celu dać człowiekowi szansę, którą ten ma wykorzystać. W przeciwnym wypadku czeka go powrót do więzienia. Oczywiście może tej karze towarzyszyć grzywna czy różne zakazy. Jednak jak zaznacza były minister sprawiedliwości, kara ograniczenia wolności to coś odmiennego. Jest to kara łagodniejsza, która oprócz tego, że może być pożyteczniejsza (nie tylko dla skazanego, który unika pozbawienia wolności, ale też dla społeczeństwa, poprzez wykonywanie przez skazanych np. dozorowanych prac społecznych), jest znacznie tańsza. Jak wskazywał Ćwiąkalski, koszt pobytu jednego więźnia wynosi ok. 2,6 tysięcy miesięcznie, natomiast stosowanie dozoru elektronicznego – 500 zł na miesiąc.

Kara łączna pozbawienia wolności

Nowelizacja kodeksu karnego zakłada również zwiększenie maksymalnej granicy do jakiej można wymierzyć karę łączną pozbawienia wolności. Do tej pory, jeżeli sprawca popełnił kilka przestępstw, za które orzekano kary pozbawienia wolności (bez 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności), sąd mógł wymierzyć karę łączną za wszystkie popełnione czyny, która nie mogła przekroczyć 15 lat pozbawienia wolności. Aby zaakcentować stopień społecznej szkodliwości jako wyższy ze względu na to, że są to przestępstwa łączone, granica kary łącznej pozbawienia wolności została podwyższona do lat 20.

Jak wskazał Zbigniew Ćwiąkalski, nie oznacza to podwyższenia górnej granicy terminowej kary pozbawienia wolności. Przepisy w tym względzie się nie zmieniają, tj. terminowa kara pozbawienia wolności może trwać najkrócej miesiąc najdłużej 15 lat. Dopiero w ramach kary łącznej można będzie sprawcę pozbawić wolności na okres do 20 lat.

Środki zabezpieczające

Interesujące zmiany przewidziane są w rozdziale dotyczącym środków zabezpieczających, stosowanych wobec sprawców czynów zabronionych związanych z ich chorobą psychiczną, zaburzeniami preferencji seksualnych, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przede wszystkim przewidziane jest umieszczenie w nim przejrzystego katalogu środków zabezpieczających, którymi mają być: dozór Policji, kuratora, elektroniczna kontrola miejsca pobytu, leczenie ambulatoryjne, leczenie lub rehabilitacja w placówce leczniczo-rehabilitacyjnej oraz pobyt w zakładzie psychiatrycznym lub w innym zakładzie zamkniętym.

Należy też zwrócić uwagę, że sąd będzie miał obowiązek orzec o pobycie w zakładzie zamkniętym sprawcy skazanego za zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku, zgwałcenia małoletniego poniżej lat 15, wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, albo zgwałcenia ww. osób ze szczególnym okrucieństwem, gdy sprawca dopuścił się czynu w związku z zaburzeniem preferencji seksualnych. Sąd będzie mógł orzec w ten sposób jeśli będzie to konieczne i proporcjonalne ze względu na wysokie ryzyko, że w związku z wspomnianym zaburzeniem sprawca ponownie dopuści się przestępstwa o znacznej społecznej szkodliwości. Wobec takiego sprawcy będzie także możliwe – w warunkach określonych ustawą – orzeczenie dozoru elektronicznego.

Istotna zmiana dotyczyć będzie także okresów ustania karalności przestępstw seksualnych wobec małoletnich. Okres przedawnienia zostanie zwiększony z 5 lat do 10 od momentu ukończenia przez pokrzywdzonego 18 roku życia, co oznacza, że małoletni wobec którego popełniono przestępstwo seksualne będzie mógł domagać się ścigania sprawcy takiego przestępstwa do momentu ukończenia 28 lat.

Powyżej przedstawiono tylko niektóre zmiany, jakie proponowane są w nowelizowanym kodeksie karnym. Zmiany te nie mają być ostrzejsze a rozsądniejsze. Ćwiąkalski wskazuje, że dolegliwość odczuwana przez sprawcę czynu zabronionego przede wszystkim ma być realna, niekoniecznie musi wiązać się z pobytem w więzieniu. Nie chodzi tu przy tym o rezygnowaniu z kar surowych tam, gdzie są one niezbędne lecz o to, by uniknąć pozbawionego sensu umieszczania ludzi w więzieniach, gdy brak takiej konieczności.

Obecny kodeks karny został uchwalony w 1997 roku, więc naturalne wydają się próby odpowiedniego dostosowania go do czasów współczesnych. Możemy się wiec spodziewać, że jego nowelizacja wywoła za sobą jeszcze wiele dyskusji i komentarzy.

e-prawnik.pl